Ορθορεξία (orthorexia nervoza): Μια νέα διατροφική διαταραχή;

Η πρώτη φορά που έγραψα ένα άρθρο για την ορθορεξία ήταν το 2010. «Ορθορεξία» θεωρείται η παθολογική εμμονή με την κατανάλωση “αμόλυντου- αγνού” φαγητού. Σε αντίθεση με τις επίσημες, κατά DSM-5, διατροφικές διαταραχές ανορεξία και βουλιμία, όπου οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτές ασχολούνται κυρίως με την ποσότητα της τροφής που καταναλώνουν, οι «ορθορεκτικοί» εμμένουν στην ποιότητα και την αγνότητα/ καθαρότητα του φαγητού. Το άτομο προσπαθεί να βελτιώσει τις διατροφικές του επιλογές, δείχνει προτίμηση σε προϊόντα που θεωρούνται υγιεινά, αρχίζει να εκδηλώνει ενδιαφέρον για την θρεπτική αξία, την προέλευση και τον τρόπο παρασκευής των τροφίμων που καταναλώνει. Συνήθως προτιμά τα βιολογικά τρόφιμα και ενδεχομένως να καταλήξει στην χορτοφαγία.

Η διαταραχή ξεκινά όταν η ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή υπερβαίνει τα όρια του φυσιολογικού και μετατρέπεται σε εμμονή και ψυχαναγκασμό για την ορθή, κατά την γνώμη του ατόμου, επιλογή των τροφίμων που καταναλώνει. Επίσης, ασχολούνται σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους πειρασμούς και τα «παραστρατήματα» και χρειάζονται σιδερένια θέληση για να μπορέσουν να διατηρήσουν αυτό το άκαμπτο διατροφικό στυλ. Πολλές φορές, εκδηλώνουν μια έπαρση σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους για τις διατροφικές ικανότητες που διαθέτουν και οδηγούνται σε συμπεριφορές αυτό-τιμωρίας όταν κερδίζει ο πειρασμός (συνήθως μέσω πιο αυστηρής δίαιτας, νηστείας και γυμναστικής). Η αυτοπεποίθησή τους πηγάζει μόνο από την αγνότητα της ορθορεξικής διατροφής. Σταδιακά, οι διατροφικές επιλογές γίνονται τόσο αυστηρές, τόσο σε ποικιλία όσο και σε θερμίδες, όπου τελικά δημιουργούνται προβλήματα υγείας- οξύμωρο, αν το σκεφτούμε, για ένα άτομο που είναι απόλυτα αφοσιωμένη στην υγιεινή διατροφή, όπως υποστηρίζει η Karin Kratina, PhD (National Eating Disorders Association).

Ο όρος δόθηκε από τον Αμερικάνο γιατρό Steven Bratman το 1996, μετά από παρατηρήσεις συμπεριφορών που είχαν κάποιοι από τους ασθενείς του. Προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «ορθό» και «όρεξη» και ενώ κυριολεκτικά σημαίνει «σωστή όρεξη», στην πραγματικότητα χρησιμοποιείται ως «σωστή δίαιτα*». Ο Dr. Bratman δημιούργησε τον όρο για να διασκεδάσει με τους ασθενείς του το γεγονός ότι αυτή η τόσο αυστηρή συμπεριφορά ενασχόλησης με την ποιότητα του φαγητού μπορεί να μην είναι τόσο ευεργετική όσο πίστευαν, και όχι τόσο για διαγνωστικούς λόγους. Το 2000 ο Dr. Bratman και ο David Knight εξέδωσαν το βιβλίο “Health Food Junkies”, όπου αναλύουν διεξοδικά το θέμα.

Το 2015, με αφορμή κάποια δημοσιεύματα του τύπου, ο Bratman δήλωσε ότι: «Μια θεωρία μπορεί να είναι συμβατική ή μη, ακραία ή χαλαρή, λογική ή εντελώς τρελή, όμως, ανεξάρτητα από τις λεπτομέρειες, οι υποστηρικτές μιας θεωρίας δεν έχουν απαραίτητα «ορθορεξία». Είναι απλά οπαδοί μιας διατροφικής θεωρίας. Ο όρος «ορθορεξία» μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο όταν αναπτύσσεται μια διατροφική διαταραχή γύρω από τη θεωρία».

Διαγνωστικά κριτήρια

Φέτος, το 2016, προτάθηκαν από τους Thom Dunn, PhD (University of Northern Colorado) και τον Bratman στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό “Eating Behaviors” επίσημα διαγνωστικά κριτήρια για την ορθορεξία, τα οποία όμως είναι ακόμα υπό διερεύνηση.

A. Εμμονική εστίαση στις «υγιεινές επιλογές» φαγητού, όπως ορίζεται από μια διατροφική θεωρία ή ένα σύνολο διατροφικών πεποιθήσεων, των οποίων μπορεί να ποικίλουν οι συγκεκριμένες οδηγίες. Εμφάνιση υπερβολικής συναισθηματικής θλίψης ή δυστυχίας σε σχέση με τις διατροφικές επιλογές που θεωρούνται «ανθυγιεινές». Μπορεί να παρατηρηθεί μείωση του βάρους, όμως αυτό είναι συνεπακόλουθο της γενικότητες ιδέας της ιδανικής υγεία και όχι ο πρωτεύον στόχος.

B. Η καταπιεστική συμπεριφορά και η νοητική απασχόληση γίνονται αντικείμενα κλινικής αξιολόγησης όταν συνυπάρχει κάποιο από τα ακόλουθα:  

•     Υποσιτισμός, αυστηρή μείωση του βάτους και άλλες ιατρικές παρενέργειες από περιοριστική δίαιτα.
•     Διαπροσωπική δυστυχία ή δυσλειτουργία σε κοινωνικό, εκπαιδευτικό ή επαγγελματικό επίπεδο, λόγω των πεποιθήσεων ή των συμπεριφορών σχετικές με την υγιεινή διατροφή.
•     Η θετική εικόνα σώματος, αυτοεκτίμηση, ταυτότητας ή/ και ικανοποίηση εξαρτώνται αποκλειστικά από την εφαρμογή της αυτό-καθοριζομένης «υγιεινής» διατροφικής συμπεριφοράς.

Υπάρχει ένα διαγνωστικό ερωτηματολόγιο για όσους υποφέρουν από ορθορεξία, το ORTO-15, όμως δέχεται ακόμα κριτική για ανεπαρκή εσωτερική και εξωτερική εγκυρότητα.

Είναι ακόμα νωρίς για να μπορέσουμε να βγάλουμε ένα ασφαλές συμπέρασμα σχετικά με αυτή τη νέα (άτυπη) διατροφική διαταραχή, όμως είναι ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο σε όσους ασχολούνται με την εικόνα του σώματος και τους επιστήμονες υγείας. Δεδομένου ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι σε χώρες με, κυρίως, οικονομική κρίση ασχολούνται με διάφορες μορφές φυσικής δραστηριότητας για ψυχολογικούς λόγους, αξίζει να είμαστε ενήμεροι για την πιθανότητα ύπαρξης διαταραχής, καθώς και την κατάλληλη θεραπευτική και διατροφική εκπαίδευση. Η ομάδα παρέμβασης σε τέτοιες περιπτώσεις θα πρέπει να περιλαμβάνει έναν ειδικό διατροφολόγο (εκπαιδευμένο σε διαταραχές λήψης τροφής, συμπεριφοριστικά μοντέλα ή/ και coaching προσεγγίσεις), ειδικό ψυχολόγο, παθολόγο και έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο καθηγητή φυσικής αγωγής ή personal trainer.

*Ο όρος "δίαιτα" εδώ αναφέρεται ως περιοριστική διατροφή.