Αρνητικά Συναισθήματα: Η κινητήριος δύναμη της θετικής αλλαγής

Θυμός, φόβος, απογοήτευση, έλλειψη ελέγχου. Ίσως τα πιο συχνά συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι στην πορεία τους για την αλλαγή. Και μιας που η «αλλαγή» σαν λέξη έχει αρχίσει να γίνεται προϊόν marketing, θα χρησιμοποιώ τη λέξη «μεταμόρφωση» που είναι η πιο κατάλληλη στα πλαίσια της ανάπτυξης του ατόμου. Τα συναισθήματα, γενικά, μας δίνουν πληροφορίες για το τι μας συμβαίνει, είναι μια μετάφραση του κόσμου γύρω μας.

Από όλα τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να βιώσει κάποιος, αυτό που έχει την πιο ισχυρή ενεργειακή δύναμη είναι ο θυμός. Το συναίσθημα αυτό εμπεριέχει τρομακτική νοημοσύνη, είναι αρχέγονο και ακόμα και μόνο ο μηχανισμός ενεργοποίησής του στο σώμα μας μπορεί να μας οδηγήσει σε εκρηκτικά αποτελέσματα, θετικά ή αρνητικά. Όταν μάθουμε να αναγνωρίζουμε αυτό το συναίσθημα, τα ερεθίσματα που το προκαλούν (μερικά είναι κοινά, άλλα είναι εντελώς προσωπικά) και καταφέρουμε μέσα από την εξάσκηση να τιθασεύσουμε αυτή την ενέργεια και να την κατευθύνουμε όπως εμείς θέλουμε, τότε θα δούμε μερικές εκπληκτικές θετικές μεταμορφώσεις στη ζωή μας, σε όλα τα επίπεδα.

Τι είναι ο θυμός;

Ο θυμός είναι ένα από τα 7 βασικά παγκόσμια συναισθήματα, όπως αναφέρει ο Paul Ekman στο βιβλίο του “Emotions Revealed” και αυτό που έχει την πιο έντονη ενέργεια. Είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό συναίσθημα που έχει προγραμματιστεί σε όλους μας και είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας. Μας κατακλύζει, μόλις ενεργοποιηθεί και χρειάζεται περίπου 20 λεπτά για να ηρεμήσουμε από τη στιγμή που θα σταματήσει να μας κινητοποιεί το ερέθισμα που το ενεργοποίησε εξαρχής.

Όταν θυμώνουμε, η φυσιολογία μας αλλάζει αμέσως:

· Οι μύες μας σφίγγονται.

· Ο εγκέφαλός μας εκκρίνει κατεχολαμίνες (χημικοί νευροδιαβιβαστές) που μας προκαλούν μια έκρηξη ενέργειας, που μπορεί να διαρκέσει αρκετά λεπτά.

· Επιταχύνονται οι χτύποι της καρδιάς.

· Ανεβαίνει η πίεση του αίματος.

· Αυξάνεται ο ρυθμός αναπνοής.

· Το πρόσωπο κοκκινίζει, καθώς αυξάνεται η ροή του αίματος στα άκρα.

· Η προσοχή μας περιορίζεται από το περιβάλλον και εστιάζεται στο αντικείμενο του θυμού μας. Μετά από σύντομο χρονικό διάστημα, δεν μπορούμε να δώσουμε σημασία σε οτιδήποτε άλλο γύρω μας.

· Σε γρήγορη διαδοχή, επιπρόσθετοι νευροδιαβιβαστές και ορμόνες (μεταξύ των οποίων η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη) εκκρίνονται και προκαλούν μια διαρκή αίσθηση διέγερσης, η οποία μπορεί να διαρκέσει ακόμα και ημέρες.

Η διέγερση είναι ζωτικής σημασίας στην ικανότητά μας να μαθαίνουμε και να θυμόμαστε. Η μέτρια διέγερση του οργανισμού βοηθά τον εγκέφαλο να μαθαίνει και ενισχύει τη μνήμη, τη συγκέντρωση και την (πνευματική και σωματική) απόδοση. Για να είμαι ακριβής, υπάρχει ένα βέλτιστο σημείο διέγερσης όπου απολαμβάνουμε όλα τα παραπάνω οφέλη. Όταν αυτό το σημείο ξεπεραστεί, πχ όταν θυμώνουμε, τότε δυσκολεύεται τόσο η μνήμη μας όσο και η συγκέντρωση.

Στην πραγματικότητα, αυτό που προκαλεί το πρόβλημα δεν είναι το ίδιο το συναίσθημα του θυμού, είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιδράμε όταν είμαστε θυμωμένοι. Και αυτή η αντίδραση είναι μια μαθημένη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, αν οι γονείς είναι ήρεμοι και αντιμετωπίζουν τις διαφορές και τις διαμάχες με έναν μετρημένο τρόπο, χωρίς υπερδιέγερση και φωνές, τότε είναι πολύ πιθανό τα παιδιά να κάνουν το ίδιο πράγμα.

Θυμός & Μεταμόρφωση

Ο θυμός ήταν ένα χρήσιμο συναίσθημα επιβίωσης στα προϊστορικά χρόνια, που βοηθούσε τους ανθρώπους να χειριστούν καταστάσεις άμεσα, πριν προλάβει να μεσολαβήσει η λογική. Η άμεση ανταπόκριση του σώματος στον θυμό, ενεργοποιούσε το μηχανικό σύστημα να λάβει δράση (fight or flight). Στη σύγχρονη κοινωνία, ο θυμός είναι το «ξυπνητήρι» μας. Μας ουρλιάζει μέσα στο αφτί μας: «Κάτι δεν πάει καλά εδώ! ΚΟΙΤΑ! Αυτό πρέπει να αλλάξει!». Όταν έρθουμε σε επαφή με τον θυμό μας, τον δούμε κατάματα και καταλάβουμε το μήνυμα που μας δίνει, τότε αναπτύσσουμε την εξαιρετική ικανότητα της «ενσυναίσθησης» (empathy, όπως είναι στα αγγλικά), τόσο για εμάς όσο και για τους άλλους.

Το πρώτο βήμα που χρειάζεται να κάνουμε είναι η αναγνώριση του συναισθήματος. Αυτό μπορεί να φαίνεται εύκολο σε μερικές περιπτώσεις, όμως δεν είναι πάντα. Κι αυτό γιατί στη σύγχρονη κοινωνία, η ξεκάθαρη έκφραση του θυμού δεν είναι κοινωνικά αποδεκτή. Επομένως, αν κάποιος αισθάνεται θυμωμένος στο εργασιακό περιβάλλον για παράδειγμα ή έχει χρόνιο εσωτερικό θυμό, τότε η έκφραση του θυμού είτε στο πρόσωπο είτε στο σώμα δεν είναι ξεκάθαρη. Χρειάζεται εκπαίδευση σε μικροεκφράσεις προσώπου, οξυμένη παρατηρητικότητα για τα σημάδια της γλώσσας και της φυσιολογίας του σώματος καθώς επίσης να είμαστε ανοιχτοί στις παρατηρήσεις και την ανατροφοδότηση από τους άλλους. Αυτό είναι το πιο σημαντικό σημείο για να αποκτήσουμε τον έλεγχο πάνω στον θυμό μας και να μάθουμε να διοχετεύουμε αυτή την ορμητική ενέργεια σε εποικοδομητικές δράσεις.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, μπορούμε να «γυμνάσουμε» τον θυμό μας. Θυμηθείτε ότι μιλάμε για ένα καύσιμο πολλών οκτανίων, που μπορεί να διαρκεί για αρκετό διάστημα. Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε στην φυσική δραστηριότητα πηγαίνοντας γυμναστήριο, κάνοντας ποδήλατο ή οποιαδήποτε άλλη έντονης μορφής άσκηση.

Επίσης, μπορούμε να «παίξουμε» με τον θυμό μας και να διοχετεύσουμε όλη την εκρηκτικότητά του σε μια δημιουργική διαδικασία. Η έκφραση του θυμού μας σε γραπτό λόγο ή με κάποια καλλιτεχνική δραστηριότητα, μπορεί να μας δώσει πολύτιμες πληροφορίες για τα ερεθίσματα που τον πυροδοτούν (triggers), που είναι εντελώς προσωπικά για τον κάθε έναν. Με αυτόν τον τρόπο, αλλάζει και η βιοχημεία του εγκεφάλου, αφού μετατρέπει το συναίσθημα σε μια υγιή έκφραση.

Ο θυμός ως κινητήριος δύναμη.

Ο θυμός μπορεί να γίνει ένα ισχυρό κίνητρο στη διαδικασία της μεταμόρφωσής μας, είτε θέλουμε να αλλάξουμε την εμφάνιση και την εικόνα μας είτε να κάνουμε μια εσωτερική αλλαγή, που μας γεμίζει φόβο και ανασφάλεια για το άγνωστο. Μας δίνει μια αίσθηση ελέγχου και δύναμης. Δύναμης να συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που έχουμε αποφασίσει να κάνουμε και επιμονή. Ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για όσους πιστεύουν ότι τους λείπει η πειθαρχία, η συνέπεια και ο έλεγχος σε μια διαδικασία αλλαγής τρόπου ζωής, για παράδειγμα.